Volgens zijn website verkocht Jeroen Smit zo’n 250.000 exemplaren van zijn boek De Prooi. Vanavond gaat de verfilming van deze kaskraker die ook in het Engels vertaald werd in premiëre op de Nederlandse televisie. Het fascineert blijkbaar. ABN-Amro behoorde tot de grootste banken ter wereld en leek onaantastbaar. Intussen is het verhaal bekend. Mijn interesse zelf gaat breder en kwam al in eerdere blogs over de Zuidas naar voren. Nu Theu Boermans als regisseur van de film op drie punten een vergelijking met de Bijbel maakt in aanloop naar de TV-premiëre wil ik daar een paar kanttekeningen bij plaatsen en een alternatief voor zijn bijbelse lijnen opperen.
Regisseur Theu Boermans ziet overeenkomsten met de Bijbel, meldt vandaag Nu.nl. Welke zijn dat?
Lijn 1 is Rijkman Groenink die trekken van Jezus vertoont door gouden bergen te beloven. In vijf jaar zou de bank bij de top 5 van de wereld horen. Theu Boermans: ‘het volk roept Hosanna. Jezus zei: ik ben de weg en ik ben het licht.’
Lijn 2: De bank wordt kwetsbaar en Groenink gaat op zoek naar overnamekandidaten. In de flank wordt de bank dan aangevallen door de aandeelhouders die vooral geld willen zien. Zij zijn dan de belichaming van de Farizeeën, die wettisch leefden en voor een fundamentalistisch geloof staan.
Lijn 3 zit zelfs gevuld met drie personen die bijbelse rollen spelen. De in het ziekenhuis liggende Rijkman Groenink wordt achter zijn rug verraden door Jiskoot als de bijbelse Judas. Nout Wellink houdt zijn handen ervan af en wast ze daarmee in onschuld net als Pilatus. Uiteindelijk roept het volk ‘kruisig hem!’ en gaat Rijkman Groenink ten onder. Overigens verklaart de regisseur dat Groenink niet zomaar net als Jezus is. Gelukkig dan maar weer.
Ik vraag me af wat de regisseur dan wel wil bereiken met zijn bijbelse paralellen. Het is misschien leuk op het eerste gezicht en slim gevonden. Maar het doet in mijn ogen geen recht aan de Bijbel en de betekenis van de aangehaalde bijbelse lijnen. Ik zie ook niet hoe dit de complexe gang van zaken rond ABN-Amro destijds verdieping biedt, terwijl mij dat de enig relevante motivatie lijkt om bijbelse lijnen aan te wijzen. De opmerkingen in het interview blijven nu steken in een oppervlakkige reli-soap. Het voegt niet echt iets toe.
Wat je ook van Jezus Christus vindt, maar grootspraak is wel het laatste wat je Jezus kunt verwijten als je de Bijbel goed leest. De vergelijking tussen op winst beluste aandeelhouders en de inderdaad wettische en diep religieuze Farzizeeën is eerder vermakelijk dan treffend. De bijbelse lijnen bieden geen thematische verbinding, terwijl die er misschien wel is, maar dan moet je het in een andere richting zoeken.
Jeroen Smit wijt in zijn boek De Prooi de ondergang aan de blinde trots die er heerste. Intussen is het plaatje rond de banken breder dan ABN-Amro. Snel en moralistisch oordelen lijkt mij nog steeds niet de aangewezen weg. Maar het is wel de moeite waard om die blinde trots en andere desastreuze mechanismen van dichterbij te bekijken. Ik hoop dat de film daarin zal slagen. In dat geval is het een spiegel die iets laat zien van wat er blijkbaar in ons zit als mensen.
Zelf ben ik al een tijdje bezig met de thematiek rond de banken, de financiële sector en de vragen die dat oproept. Bij de opening van mijn nieuwe kantoorruimte aan de Keizersgracht hield ik samen met een collega-coach een verhaal over, dat is hier te lezen. Ik heb toen verwezen naar een boek dat spiritueel wel zinvol materiaal aanreikt: van de Amerikaanse hoogleraar Margaret Benefiel, De ziel aan zet. Zij pleit voor spiritueel leiderschap dat weer gebruik maakt van waarden en geestelijke bronnen. Zelf denk ik dat in die richting serieuze kansen liggen.
Menselijke maat, verbinding met de ander in communicatie en in doelen zijn elementen die destijds al ten onder gingen voordat er banken omvielen. Ik zou het de moeite waard vinden om met mensen in de bancaire sector te kijken hoe het beeld eruit gaat zien als je opnieuw oude kaders weer toepast uit christelijke bronnen. Ik denk alleen al aan het grote gebod zoals Jezus dat ooit samenvatte: God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf. Ook zonder expliciet religieuze uitwerking, zijn daar zinvol drie niveaus uit af te leiden: dat je altijd het grotere geheel op het oog hebt, degenen met wie en voor wie je werkt, en jezelf als instantie en als persoon. Wie die verbindingen ondergeschikt maakt raakt iets essentieels kwijt, maar andersom geldt het dan ook: hier ligt een sleutel om strategie en bezieling weer bij elkaar te brengen.
Een andere lijn die ook bijbels goed te onderbouwen is, betreft het verschil tussen controle en vertrouwen. Wie dan toch bijbelse lijnen wil trekken kan hier z’n hart ophalen. Het waren inderdaad de Farizeeën die een manier van geloven ontwikkeld hadden die meer op controle en regels dan op liefde en vertrouwen gebaseerd was. Zonder deze bijbelse verwijzing vind je uitstekende analyses op dit punt in het onlangs verschenen boek Slow Banking van Hans Kwakman. Wie denkt dat dit niet actueel is moet eens kijken naar de stroom van regelgeving die vandaag de problemen in de financiële sector moet oplossen. Natuurlijk is dat geen oplossing, maar dat zie je des te beter als je dieper in het thema van controle en vertrouwen durft te graven. Dat vraagt echter bezinning op andere niveaus en vanuit andere perspectieven dan die al gangbaar zijn. En daar heeft opnieuw de christelijke traditie voldoende voor in huis.
Mij lijkt die zoektocht naar dit brongebied bijzonder winstgevend.
Remmelt Meijer 